Τραυματισμένος Συναισθηματικός Δεσμός (Attachment) & Αποκατάσταση

Γιώργος Μπρεκουλάκης, Ψυχολόγος, M.Sc. Παντείου Πανεπιστήμιου

Συναισθηματικός Δεσμός (Attachment)

Ο Συναισθηματικός Δεσμός (Attachment) είναι μια εσωτερική ψυχολογική στρατηγική που αναπτύσσεται μέσα από την συναισθηματική επικοινωνία του βρέφους με τον σταθερό φροντιστή του (πατέρας ή μητέρα ή άλλο πρόσωπο φροντίδας του παιδιού) και αφορά στη ρύθμιση των συναισθημάτων και στην επίλυση των προβλημάτων. Οι ερευνητές έχουν καταγράψει τέσσερις στρατηγικές συναισθηματικού δεσμού:
α. Ασφαλής Συναισθηματικός Δεσμός: «Τα προβλήματα λύνονται με την επίγνωση των συναισθημάτων»,
β. Ανασφαλής – Αποφευκτικός Δεσμός: «Τα προβλήματα λύνονται με την υποτίμηση των συναισθημάτων»,
γ. Ανασφαλής – Αμφιθυμικός Δεσμός: «Τα προβλήματα λύνονται με την υπερενεργοποίηση των συναισθημάτων» και
δ. Ανασφαλής – Αποδιοργανωμένος Δεσμός: «Τα προβλήματα λύνονται πότε με την υποτίμηση και πότε με την υπερενεργοποίηση των συναισθημάτων».

Οι παραπάνω στρατηγικές συναισθηματικού δεσμού και επίλυσης προβλημάτων έχουν επιβεβαιωθεί ερευνητικά στην βρεφική, παιδική, εφηβική και ενήλικη ζωή.

Τραυματισμένος Συναισθηματικός Δεσμός
Τα παιδιά ή οι ενήλικες με δυσκολίες στην στρατηγική συναισθηματικού δεσμού έχουν βιώσει την φροντίδα των γονιών τους ως τραυματική. Το τραύμα είναι μια απειλητική εμπειρία και απέναντι σε αυτή την εμπειρία το παιδί ή ο ενήλικας νιώθει φόβο και αβοηθησία με αποτέλεσμα την παραγωγή κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες. Μεγάλα επίπεδα κορτιζόλης προξενούν βλάβη στον εγκέφαλο (Van der Kolk, 2005). Παρατεταμένο τραύμα έχει αντίκτυπο στον τρόπο σκέψης, στο συναίσθημα και στην συμπεριφορά. Η τραυματική εμπειρία της ασυνεπούς γονεϊκής φροντίδας περιλαμβάνει κακοποίηση, παραμέληση και έκθεση σε γεγονότα που προκαλούν φόβο, όπως ενδοοικογενειακή βία, γονεϊκή χρήση αλκοόλ και χρήση ναρκωτικών. Ένας φροντιστής που φοβίζει ένα παιδί δεν θα βοηθήσει το παιδί του να αισθάνεται ασφάλεια. Η φροντίδα ενός παιδιού μπορεί να κινητοποιεί στον γονέα δικές του αναμνήσεις και συναισθήματα έλλειψης φροντίδας και συνεπώς ο γονέας να απορρυθμίζεται και να μην είναι διαθέσιμος για να απαντήσει με ευαισθησία στις ανάγκες του παιδιού του.

Τα σημάδια μιας τραυματικής εμπειρίας μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Αδυναμία  να σταματήσει να σκέφτεται κανείς σχετικά με το τραύμα
• Ζωντανά συναισθήματα ότι το τραύμα συμβαίνει ξανά. Αυτές οι ζωντανές αναμνήσεις που είναι σαν να επιστρέφει κάποιος στο αυθεντικό τραυματικό γεγονός λέγονται flashbacks.
• Δυσκολία  στον ύπνο τα βράδια
• Άσχημα όνειρα
• Στην ανάμνηση του τραύματος δημιουργείται αίσθημα φόβου
• Συναίσθημα θυμού ή ενόχλησης
• Να μην θέλει κάποιος να σκέφτεται ή να μιλάει για το τι συνέβη
• Διστακτικότητα να βγει κανείς έξω από το σπίτι ή να είναι μαζί με άλλους
• Αίσθημα επαγρύπνησης

Αποκατάσταση Τραυματισμένου Συναισθηματικού Δεσμού
Όταν ένας άνθρωπος αισθάνεται το τραύμα σε καθημερινή βάση τότε χρειάζεται ένα πλαίσιο βοήθειας που να περιλαμβάνει:

• Αίσθημα ασφάλειας: αυτό είναι η πρώτη προτεραιότητα για έναν άνθρωπο που είναι ψυχικά τραυματισμένος. Μέχρι να αισθανθεί ένας άνθρωπος ασφαλής δεν μπορεί να ωφεληθεί από κάτι άλλο.
• Σταθερότητα και υποστήριξη: ένας άνθρωπος με τραυματισμένο συναισθηματικό δεσμό χρειάζεται κάποιο σταθερό πλαίσιο υποστήριξης από το γονεϊκό περιβάλλον ή από έναν ερωτικό σύντροφο ή από κάποιο θεραπευτικό πλαίσιο.
• Δομή, προβλεψιμότητα και συναισθηματική τροφοδότηση (nurture):  υψηλό επίπεδο δομής και προβλεψιμότητας θα δώσει την αίσθηση της συνέχειας και της σταθερότητας. Υψηλά επίπεδα συναισθηματικής τροφοδότησης (nurture) θα βοηθήσουν έναν άνθρωπο να αισθανθεί ότι αγαπιέται και την διαβεβαίωση της διαθεσιμότητας.
• Ευκαιρίες επικοινωνίας της τραυματικής εμπειρίας: κάποιες φορές οι τραυματισμένοι άνθρωποι θέλουν να μιλήσουν σε οποιονδήποτε συναντούν για την τραυματική τους εμπειρία. Οι άνθρωποι αυτοί χρειάζονται καθοδήγηση ώστε να μιλήσουν σε κατάλληλα άτομα που νοιάζονται γι’ αυτούς. Τα κατάλληλα πρόσωπα φροντίδας (π.χ., ένας γονιός, ένας ερωτικός σύντροφος, ένας θεραπευτής) χρειάζεται να είναι διαθέσιμα για επικοινωνία τις στιγμές που ο τραυματισμένος άνθρωπος υποφέρει.
• Ένα τραυματισμένο παιδί μπορεί να χρησιμοποιήσει το παιχνίδι και την ζωγραφική για να βοηθηθεί να καταλάβει την παρελθούσα τραυματική εμπειρία. Συχνά τα παιδιά δεν θέλουν να μιλήσουν για τον συμβολισμό που έχουν χρησιμοποιήσει σχετικά με την τραυματική εμπειρία. Πολλές φορές όταν τα παιδιά επαναλαμβάνουν τις ίδιες ζωγραφιές μπορεί ο γονιός να πει: «αυτή η κούκλα πρέπει να είναι πολύ φοβισμένη. Ίσως ο μπαμπάς κούκλος να έρθει και να της δώσει μια αγκαλιά».

Όταν το πρωτογενές υποστηρικτικό δίκτυο (γονιός, ερωτικός σύντροφος) ενός τραυματισμένου ανθρώπου δυσκολεύεται στην φροντίδα και όταν ο ίδιος ο τραυματισμένος άνθρωπος δυσκολεύεται στο να ανακουφιστεί τότε μπορεί να δημιουργηθεί ένα δευτερογενές υποστηρικτικό δίκτυο φροντίδας από κάποιον θεραπευτή. Η θεραπευτική σχέση μπορεί να δράσει ως μια ασφαλής βάση για την διαπραγμάτευση των επώδυνων συναισθημάτων του τραύματος και να βοηθήσει τον θεραπευόμενο στην εσωτερίκευση αυτής της σχέσης ως μια ασφαλής συναισθηματική στρατηγική (secure attachment) για την επίλυση των προβλημάτων του θεραπευόμενου.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

Bowlby, J. (1988). A Secure Base. Clinical Applications of Attachment Theory. London: Routledge.
Bowlby, J. (1995). The making and breaking of affectional bonds. London: Routeldge.
Cassidy, J. & Shaver, P. S. (2008). Handbook of Attachment 2nd ed. New York: Guilford Press.
Cozolino, L. J. (2006). The neuroscience of relationships: attachment and the developing social brain. New York: Norton.
Cozolino, L. J. (2010). The neuroscience of psychotherapy: healing the social brain. New York: Norton.
Howe, D. (2005). Child Abuse and Neglect: Attachment, Development and Intervention. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Hughes, D. A. (2006). Building the bonds of attachment: awaking love in deeply troubled children. Northvale, NJ: Aronson.
James, B. (1994). Handbook for treatment of Attachment- Trauma Problems in Children. New York, NY: Free Press.
Solomon, M. F. & Siegel, D. J. (2003). Healing Trauma: Attachment, Mind, Body  and Brain. London: W. W. Norton and Co.
Van der Kolk, B. A. (2005). Editorial Child abuse and victimization. Psychiatric Annals 35, 5, 374- 378.