Αρκετοί φιλόσοφοι από τον Αριστοτέλη έως τον Heidegger έχουν προβληματιστεί και προσπαθήσει να ορίσουν την έννοια του χρόνου. Ο Αριστοτέλης αντιλαμβανόταν τον χρόνο ως μια συνέχεια από πολλά ‘τώρα’. Το κάθε ‘τώρα’ έχει το ‘πριν’ και το ‘μετά’ του.  Μέσα σε αυτή την ιδέα φαίνεται η έννοια της συνεχούς κίνησης (Cohn, 2002). O Edmund Husserl, Γερμανός φιλόσοφος, αντιλαμβανόταν τον χρόνο ως βίωμα, έβλεπε το παρελθόν να είναι παρόν μέσα από την μνήμη και τις αναμνήσεις και το μέλλον να γίνεται παρόν μέσα από την προσμονή (Deurzen & Kenward, 2005). Ο Heidegger μας προβληματίζει ακόμη περισσότερο λέγοντας πως μπορούμε μόνο να μετρήσουμε τον χρόνο,εάν αυτός υπάρχει. Όμως αυτό δεν μας δείνει καμια περισσότερη πληροφορία για τον χρόνο πέραν του ότι είναι μετρήσιμος (Cohn, 2002). Απο μια υπαρξιακή-φαινομενολογική σκοπιά λοιπόν,ο χρόνος δεν υπάρχει έξω από εμάς, ο χρόνος είμαστε εμείς. Κάθε στιγμή στο τώρα μας λοιπόν περιλαμβάνει τόσο το παρελθόν μας όσο και το μέλλον μας.

Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία αποτελεί μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση βασισμένη στην φιλοσοφία και εφαρμόζει τις αρχές της στην ψυχολογία και την ψυχοθεραπευτική πρακτική. Σκοπός της είναι να ενισχύσει την αυτογνωσία και να βοηθήσει το άτομο να ζήσει την ζωή που έχει στα χέρια του.  Σημαντικά θέματα με τα οποία καταπιάνεται η υπαρξιακή προσέγγιση είναι η αποδοχή και η ανάπτυξη καθώς και υπαρξιακά ζητήματα της ευθύνης και της ελευθερίας.

Από μια φαινομενολογική σκοπιά, την βάση της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, ο χρόνος είναι ένα φαινόμενο επομένως, είναι κάτι το οποίο δεν μπορούμε να εξηγήσουμε ή να ορίσουμε αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε. Είναι ένα μέρος της εμπειρίας της ύπαρξής μας, κάτι μέσα στο οποίο ζούμε και κάτι μέσα στο οποίο ξεδιπλώνεται η ζωή μας.

Ο χρόνος έχει μια σημαντική θέση στην ψυχοθεραπεία. Δουλεύουμε με έναν θεραπευόμενο σε ορισμένη ώρα και ημέρα, για 50-60 λεπτά, για έναν συγκεκριμένο αριθμό συναντήσεων. Πολλές φορές, τόσο στην ψυχοθεραπευτική πρακτική όσο και στην ζωή μας γενικότερα,  βιώνουμε τον χρόνο ως περισσότερο ή λιγότερο από τον πραγματικό χρόνο που δείχνει το ρολόι μας. Ο ψυχολογικός μας χρόνος λοιπόν εξαρτάται από την συναισθηματική, την σωματική και την ψυχολογική μας κατάσταση (Strasser & Strasser, 1997). Όταν βιώνουμε μια περιόδο μεγάλου στρες,  πένθους ή προσμονής ο χρόνος φαντάζει ατελείωτος, το αντίθετο συμβαίνει συνήθως στις διακοπές μας!

Οι ανθρωπιστικές προσεγγίσεις στην ψυχοθεραπεία τείνουν να εστιάζουν στο ‘εδώ και τώρα’ με σκοπό να δημιουργήσουν ένα καθαρό παρόν, μια εμπειρία ελεύθερη από γεγονότα του παρελθόντος και μελλοντικές προσδοκίες. Το παρελθόν μας έχει μεγάλο ρόλο στις περισσότερες ψυχοθεραπείες, πολλές φορές μεγαλύτερο και από αυτό που έχει το μέλλον. Οι περισσότερες προσεγγίσεις αποσκοπούν στην επίτευξη της αλλαγής  με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο και η όποια αλλαγή ενέχει και μια κίνηση προς το μέλλον. Όμως όπως είδαμε και προηγουμένως, η υπαρξιακή φαινομενολογική προσέγγιση στον χρόνο είναι τρισδιάστατη. Επομένως ένα απόλυτο ‘εδώ και τώρα’ δεν είναι εφικτό αφού το κάθε ‘τώρα’ ενέχει και το ‘πρίν’ και το ‘μετά’. Οι τωρινές μας εμπειρίες δηλαδή δεν μπορούν παρά να είναι επηρεασμένες από τις παρελθοντικές μας εμπειρίες και από τις προσδοκίες μας για το μέλλον.

Ένα άλλο σημαντικό θέμα στην υπαρξιακή φιλοσοφία  και την ψυχοθεραπευτική πρακτική αποτελεί η διερεύνηση της ανθρώπινης ύπαρξης και της πεπερασμένης φύσης της. Είναι ίσως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης καθώς σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τις χρονικές διαστάσεις της ύπαρξης, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ως συνέπεια ο τρόπος με τον οποίο σχετιζόμαστε με αυτές τις διαστάσεις σχετίζεται με τη σχέση που αναπτύσσουμε με τον εαυτό μας.

Η βραχείαΥπαρξιακή Ψυχοθεραπεία:  Ένα μοντέλο θεραπείας-ορισμένης διάρκειας (Time-limited)

Οι Strasser and Strasser το 1997 δημιούργησαν μια ορισμένης διάρκειας προσέγγιση στην υπαρξιακή ψυχοθεραπεία κατά την οποία θεραπευτής και θεραπευμένος συμφωνούν κατά την έναρξη της θεραπείας ότι θα υπάρχει ένα συγκεκριμένο τέλος στην θεραπευτική τους συνεργασία. Η θεραπεία αυτού του τύπου μπορεί να έχει διάρκεια 10-12 συνεδρίες. Δύο επιπλέον συναντήσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν 4 έως 8 εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Ένα δεύτερο πιθανό μοντέλο είναι επαναλαμβανόμενες σειρές από συνεδρίες.

Αυτό το μοντέλο παρέμβασης είναι πολύ διαφορετικό από την θεραπεία ανοιχτού τύπου στην οποία μέρος της θεραπευτικής διαδικασίας είναι να αναγνωρίσει ο πελάτης πότε είναι έτοιμος να ολοκληρώσει την θεραπεία του.

Ο χρόνος και η επίγνωση των περιορισμών του γίνεται μέρος της διαδικασίας στην ορισμένου-χρόνου θεραπεία. Το γεγονός ότι η ύπαρξή μας σε αυτό τον κόσμο είναι περιορισμένη δημιουργεί αρκετές αγωνίες. Ο φόβος του τέλους   γενικότερα και η συνειδητοποίηση του αναπόφευκτου  θανάτου αυξάνονται στην υπαρξιακή θεραπεία ορισμένης διάρκειας όπου κι εκεί ο χρόνος είναι πεπερασμένος.

Ένα από τα πλεονεκτήματα της θεραπείας ορισμένης-διάρκειας είναι η σωστή αξιοποίηση του περιορισμένου χρόνου. Η θεραπεία εστιάζει στον περιορισμένο χρόνο και δομεί αναλόγως τις προσδοκίες θεραπευτή και θεραπευόμενου. Οι στόχοι της θεραπείας δεν απέχουν πολύ από αυτούς της ανοιχτού-τύπου υπαρξιακής θεραπείας: ενίσχυση της αυθεντικότητας, εγκατάλειψη της αυτό-εξαπάτησης και διευκόλυνση του θεραπευόμενου στο να συμβιβαστεί με τα δεδομένα της ύπαρξης (επιλογές, δυσκολίες και περιορισμοί, θάνατος,κτλ).

Οι Strasser και Strasser (1997) πιστεύουν ότι η αναγνώριση της ορισμένης διάρκειας και του περιορισμού στην θεραπευτική διαδικασία δημιουργεί μια διαφορετική ατμόσφαιρα πίεσης αλλά και κινητοποίησης τόσο για τον θεραπευτή όσο και για τον θεραπευόμενο. Η συνειδητοποίηση αυτή μπορεί να καταστήσει την διαδικασία ιδιαίτερα παραγωγική και αποτελεσματική.
Στην καθημερινή μας ζωή αναλογιζόμαστε το παρελθόν μας, ονειρευόμαστε το μέλλον ενώ ζούμε το παρόν, πολύ συχνά όμως δεν αναγνωρίζουμε τις πεποιθήσεις μας γύρω από τον χρόνο και τι σημαίνει ο χρόνος για εμάς. Η υπαρξιακή θεραπεία ορισμένου χρόνου αγγίζει αυτά τα θέματα προϋποθέτοντας την δέσμευση του θεραπευόμενου, δίνει έμφαση στα κλεισίματα και υπενθυμίζει διαρκώς την πεπερασμένη φύση της θεραπευτικής σχέσης.

Στην πράξη λοιπόν, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην στοχοθέτηση. Οι στόχοι της θεραπείας πρέπει να είναι ξεκάθαροι και συμφωνημένοι από την αρχή. Εστιάζοντας σε συγκεκριμένα θέματα η θεραπεία ακολουθεί το ορισμένο χρονικό πλαίσιο και ταυτόχρονα προκύπτει πλούσιο υλικό χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πραγματοποιείται δουλειά σε βάθος. Η ιδέα είναι ότι εστιάζοντας και αλλάζοντας μια πλευρά της ζωής επηρεάζονται και σιγά σιγά αλλάζουν και οι υπόλοιπες. Σαν ντόμινο!

Αντίστοιχα με την υπαρξιακή θεραπεία ανοιχτού τύπου, η ορισμένου χρόνου θεραπεία έχει στόχο να αποσαφηνίσει τη στάση του ατόμου απέναντι στις προκλήσεις με τις οποίες τους φέρνει αντιμέτωπους η ζωή. Συνήθως η υπαρξιακή προσέγγιση δεν βασίζεται σε τεχνικές και στρατηγικές αλλά βασίζεται στην σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο. Οι θεραπευόμενοι ενθαρρύνονται να αναζητήσουν τις δικές τους πηγές διαχείρισης, έτσι  αποθαρρύνεται η μη υγιείς εξάρτηση του θεραπευόμενου από τον θεραπευτή ή την θεραπεία και ενισχύεται η ανεξαρτησία του, η προσωπική του ευθύνη και η προσωπική του ενδυνάμωση.

Οι Strasser και Strasser (1997) ισχυρίζονται ότι ο περιορισμός της ορισμένου χρόνου θεραπείας αλλά και ο περιορισμός της ανθρώπινης ύπαρξης βάζουν το πλαίσιο και την απαραίτητη δομή στην θεραπευτική διαδικασία. Αντιλαμβάνονται την δομή ως θετικό εργαλείο για την αναγνώριση και την κατανόηση των προβληματισμών του θεραπευόμενου.

Μπορούμε λοιπόν με σιγουριά να καταλήξουμε στο ότι δεν υπάρχει κάποια ψυχολογική παρέμβαση ή ψυχοθεραπευτική παρέμβαση κατάλληλη για κάθε άτομο. Αντίστοιχα και η Υπαρξιακή προσέγγιση ορισμένου χρόνου μπορεί να είναι αποτελεσματική σε κάποιους ανθρώπους ενώ σε άλλους όχι.  Είναι πολύ σημαντικό για κάθε θεραπευτή να μπορεί να αξιολογήσει εάν η προσέγγιση την οποία ακολουθεί μπορεί να φέρει αποτελέσματα στον συγκεκριμένο άνθρωπο που έχει απέναντί του, ο οποίος αντιμετωπίζει το συγκεκριμένο πρόβλημα την συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

Πηγές:
Cohn, H. (2002) Heidegger and the roots of existential Therapy. Continuum
Strasser, F. &Strasser, A. (1997). Existential Time-limited therapy. Wiley
Βιβλιογραφία:
Van Deurzen, E. (2012) Existential Counselling & Psychotherapy in Practice. SAGE Publications Ltd
VanDeurzen, E. &Adams, M. (2012) Αναπτύσσοντας δεξιότητες στην Υπαρξιακή Συμβουλευτική & Ψυχοθεραπεία. Εκδόσεις Κοντύλι
Spinelli, E. (2013) Το σφυρί και ο καθρέφτης:Σπάζοντας τα ψυχοθεραπευτικά είδωλα. Εκδόσεις Κοντύλι