Σεξουαλική κακοποίηση

Σεξουαλική κακοποίηση είναι ο εξαναγκασμός σε ερωτική πράξη χωρίς την θέληση του ενός, αλλά και οποιαδήποτε λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα που προσβάλλει το άτομο. Δυστυχώς υπάρχουν αρκετά περιστατικά όπου τα θύματα δεν αναφέρουν τον εξαναγκασμό στον οποίο έχουν υποκύψει λόγω φόβου. Ο βιασμός διαπράττεται από διάφορα πρόσωπα, από άνδρες και γυναίκες, ανεξάρτητα από τα κοινωνικά στρώματα στα οποία ανήκουν. «Τις περισσότερες φορές τα θύματα είναι γυναίκες και αντιμετωπίζονται με δυσπιστία ακόμη και στις μέρες μας. Δεν είναι λίγες οι φορές που θεωρούνται υπεύθυνες από την κοινωνία, αλλά ακόμη και οι ίδιες, πολλές φορές, κατηγορούν τους εαυτούς τους για το συμβάν» (Κωστελίδου, 2001).

Η γυναίκα στην παραδοσιακή της οικογένεια αλλά και αργότερα στην πυρηνική της, ενεργεί σύμφωνα με τις ανάγκες κυρίως των άλλων, ξέρει από πριν ποιος είναι ο προορισμός της, αυτό που αποκαλούν και οι ίδιες πολλές φορές την μοίρα τους (Κατάκη, 1998). Συχνά γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση «φυλακίζονται» μέσα στην ίδια τους την οικογένεια, την οικογένεια που έχουν επιλέξει οι ίδιες αργότερα για την ενήλικη  ζωή τους. Το αποτέλεσμα είναι αργότερα να καταπιαστούν από την ύπαρξη του παιδιού και ο μόνος στόχος για ζωή από εκεί και ύστερα είναι η φροντίδα και το σωστό μεγάλωμα του παιδιού (Αγάθωνος, 1998).

Αρκετές φορές οι δράστες είναι άγνωστοι με το θύμα. Όμως οι περισσότερες περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης γίνονται μέσα στην οικογένεια, από φίλους ή γνωστούς του θύματος (Κωστελίδου, 2001) Η σεξουαλική κακοποίηση μέσα στην οικογένεια είναι ένα θέμα αρκετά δύσκολο και βαρύ για να μπορέσει να το δεχθεί ο ανθρώπινος νους, δύσκολα η κοινωνία μπορεί να κατανοήσει πως ένα άτομο από το συγγενικό περιβάλλον μπορεί να προβεί σε τέτοιου είδους κινήσεις και πράξεις. Πολλές φορές και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας γνωρίζουν τι συμβαίνει και δεν το αποκαλύπτουν, γίνονται ουσιαστικά συνένοχοι. Είναι τραγικό να γνωρίζει, για παράδειγμα, η μητέρα, ότι η κόρη της κακοποιείται σεξουαλικά από συγγενικό της άτομο και να μη λέει τίποτα σε κανέναν, φοβούμενη για τον τρόπο που θα αντιδράσει ο κοινωνικός περίγυρος (Γιωτάκος, Τσιλιάκου & Τσίτσικα, 2011).

Συνέπειες
Τα θύματα υφίστανται σοβαρό ψυχολογικό τραυματισμό. Συνήθως, περνούν από τρεις φάσεις μετά την εμπειρία αυτής της πράξης:
Στην πρώτη φάση
Yπάρχει έντονη συναισθηματική και ψυχολογική αναστάτωση. Τα θύματα κρατούν μυστικό τον βιασμό και νιώθουν θλίψη και αγωνία.
Στη δεύτερη φάση
Tα θύματα προσπαθούν να ξεχάσουν και να το ξεπεράσουν, δικαιολογώντας την πράξη του δράστη και ενοχοποιώντας τους εαυτούς τους.
Στην τρίτη φάση
Aισθάνονται κατάθλιψη και την ανάγκη να μιλήσουν σε κάποιον. Επίσης, παύουν να δικαιολογούν τον δράστη  (Κωστελίδου, 2001).
Σκιαγραφώντας το προφίλ των κακοποιημένων γυναικών, φαίνεται ότι πρόκειται για γυναίκες που παρουσιάζουν:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Παθητική συμπεριφορά, καθώς υπομένουν, ανέχονται τον εξευτελισμό και την προσβολή.
- Χαρακτηριστικό είναι επίσης το ενοχικό συναίσθημα, καθώς, δέχονται την ευθύνη για τις βίαιες πράξεις των συζύγων τους, πιστεύουν ότι ευθύνονται και αρνούνται τον θυμό που νιώθουν από την κακοποίηση.
- Αισθάνονται φόβο, ανασφάλεια, μη παροχή βοήθειας και αναξιότητα ότι δεν μπορούν να τα καταφέρουν χωρίς την παρουσία του συζύγου.
- Υπάρχει συναισθηματική εμπλοκή, παγίδευση και εξάρτηση, εξαιτίας της οικονομικής εκμετάλλευσης και της απομόνωσης.
Από την άλλη μεριά, οι θύτες συνήθως είναι άτομα υπεράνω υποψίας και δεν παρουσιάζουν σημάδια βίαιης συμπεριφοράς έξω από το σπίτι. Οι θύτες συνήθως εμφανίζουν:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Είναι αυταρχικοί, προσπαθώντας να αποδείξουν ότι αξίζουν.
- Συχνά, το βίαιο σεξ χρησιμοποιείται ως μέσο για να αυξήσουν την αυτοεκτίμησή τους και τον ανδρισμό τους.
- Έχουν κτητική συμπεριφορά.
- Διακατέχονται από αισθήματα παθολογικής ζήλιας.
- Πολλοί εμφανίζουν διαταραχές προσωπικότητας.
- Κάποιοι έχουν υπάρξει θύματα ή μάρτυρες βίας στην πατρική τους οικογένεια (Αρμένη, 2003).

Οι επιπτώσεις της κακοποίησης είναι πολύ σοβαρές σε κάθε τομέα της ζωής του θύματος. Σωματικά, είναι αυτονόητο ότι μπορεί να υπάρξουν τραυματισμοί που να απαιτούν ιατρική φροντίδα, μέχρι και την απόκτηση χρόνιων προβλημάτων υγείας. Οι γυναίκες που κακοποιούνται αντιμετωπίζουν σοβαρά ψυχικά προβλήματα (Αρμένη, 2003).

Κακοποίηση και Συστημική – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία

Οι Arnon και Marianne Bentovim ίδρυσαν το London Child and Family Consultation Service (2000) όπου δουλεύουν θεραπευτικά με παιδιά, εφήβους και οικογένειες που έχουν τραυματιστεί από την εμπειρία της σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης. Ακολουθώντας τη συστημική προσέγγιση, το μοντέλο που χρησιμοποιούν για τη θεραπεία περιστατικών κακοποίησης παρουσιάζεται συνοπτικά παρακάτω.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις με στόχο την ανάπτυξη θετικής εικόνας εαυτού 

Στην θεραπεία ακολουθούνται ορισμένοι άξονες, συγκεκριμένα στην ατομική παρέμβαση γίνεται προσδιορισμός γνωστικών/συναισθηματικών διεργασιών και πεποιθήσεων σχετικά με την κακοποίηση. Προσδιορίζονται εναλλακτικές εξηγήσεις του περιστατικού κακοποίησης. Κάθε θεραπευόμενος για να συνειδητοποιήσει και να μείνει στην αλλαγή η οποία κερδίζεται μέσα από την θεραπευτική διαδικασία χρειάζεται ο ανάλογος χρόνος για να μπορεί αναπτυξιακά να μείνει –πλέον- στις νέες αλλαγές.  Το να συνειδητοποιήσει και να καταφέρει να εκφράσει ένας θεραπευόμενος τον θυμό του αποτελεί ίσως έναν από τους πιο βασικούς κορμούς κάποιου στην θεραπευτική του πορεία (Bradshaw, 2000). Αν και βέβαια μπορεί  στην πορεία να υπάρχουν αρκετές αντιστάσεις από την μεριά του θεραπευόμενου, με αρκετή βιωματική δουλειά ο θεραπευόμενος περνάει στην άλλη όχθη των συναισθημάτων του και μπορεί να νιώθει πιο αυθεντικός με τον εαυτό του, πιο ήρεμος (τουλάχιστον εσωτερικά).

Ψυχολογική κακοποίηση στη συζυγική σχέση

Οι συνέπειες της ψυχολογικής κακοποίησης μεταξύ των συζύγων έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο για τους συντρόφους όσο και για τα παιδιά τους. Πολλές γυναίκες που έχουν κακοποιηθεί από τους συζύγους τους, έχουν δηλώσει ότι φοβούνται περισσότερο τη ψυχολογική βία από την σωματική. Ωστόσο, έχει βρεθεί ότι η ψυχολογική κακοποίηση και από τους δύο  συντρόφους οδηγεί στη σωματική βία (Καφέτσιος, Μάκα, Πρεκατέ  & Χατηρά, 2006). Για τις γυναίκες, οι συνέπειες εστιάζονται σε μείωση της αυτοεκτίμησης. Όσον αφορά στις συνέπειες στα παιδιά εστιάζονται σε ένα εύρος προβλημάτων προσαρμογής και συμπεριφοράς όπως, επιθετικότητα, παραπτωματική συμπεριφορά, κατάθλιψη, άγχος, χαμηλή εκπαιδευτική και κοινωνική απόδοση.

Ο Minuchin (1974) και ο Bowen (1988) υποστήριξαν ότι τα παιδιά συνήθως αντιδρούν προκλητικά για να μεταβάλλουν την προσοχή των γονέων μακριά από τα συζυγικά τους προβλήματα. Κάποιες γυναίκες σε βίαιες σωματικά και ψυχολογικά σχέσεις περιέγραφαν περιστατικά όπου τα παιδιά προσπαθούσαν να εμποδίσουν την επιδείνωση της βίας μεταξύ των γονιών κάνοντας κάτι που θα αποσπούσε την προσοχή τους από τον καυγά. Ωστόσο, αυτές οι στρατηγικές απόσπασης της προσοχής περιελάμβαναν διάφορες προβληματικές συμπεριφορές που περιείχαν βία από την πλευρά των παιδιών.

Θεραπευτικές παρεμβάσεις στην διαχείριση συναισθηματικής δυσλειτουργίας

Σ’αυτό το σημείο ο στόχος της ατομικής παρέμβασης δίνεται στην μείωση του άγχους, της έντασης και των συναισθηματικών διαταραχών, καθώς επίσης, στην εκπαίδευση και αντιμετώπιση κάθε μορφής συναισθηματικών προβλημάτων. Οι θεραπευόμενοι αναπτύσσουν δεξιότητες στην γνωστική επεξεργασία και διαχείριση των προβλημάτων τους. Εφαρμογή συνδυασμών παρεμβάσεων για την επίτευξη του στόχου.

Μια συστημική προσέγγιση στη θεραπεία της βίας και της κακοποίησης είναι το μοντέλο αυτό που περιλαμβάνει 3 βασικά στάδια θεραπείας: το εξωτερικό, το μέσο και το εσωτερικό κύκλο της συζήτησης (Bowen, 1978). Κινούμενος από το εξωτερικό (ή συστημικό) κύκλο ο θεραπευτής συγκεντρώνει πληροφορίες για τους κανόνες της οικογένειας, τους μύθους, τα πιστεύω και δίνει πληροφορίες απαραίτητες για να δομηθούν νέες πιο χρήσιμες αφηγήσεις για την οικογένεια και για το περιεχόμενο του τραύματος και του μυστικού. Στο μέσο κύκλο η προβληματική συμπεριφορά παρουσιάζεται πιο άμεσα. Οι θεραπευόμενοι βοηθιούνται να συνδεθούν με σχετικές ομάδες υποστήριξης ομότιμων όπως είναι τα γκρουπ ανάκαμψης.

    Σύμφωνα με την θεωρητική συστημική  προσέγγιση του Bowen η χρήση ενός γενεογράμματος δίνει στον θεραπευόμενο, να κατανοήσει ακόμα και τις ρίζες των όσων θεμάτων ή δινών μπορεί να αντιμετωπίζει ακόμα και αν βρίσκεται στην δεύτερη ή στην τρίτη γενιά.
Υπό το πρίσμα της συστημικής ψυχοθεραπείας, το οικογενειακό περιβάλλον ενός θύματος σεξουαλικής κακοποίησης καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την πορεία αυτού του ατόμου (θύματος). Μέσα από μία σταθερή και συστηματική θεραπευτική διαδικασία οι κακοποιημένες γυναίκες, μπορούν να «ανακτήσουν» το κουράγιο και τη δύναμη που απαιτείται, αντιμετωπίζοντας ό,τι μέχρι τότε τις δυσκόλευε και να καλωσορίσουν νέες δυναμικές και κυρίως αυτοεκτίμηση.

                                                      ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Αγάθωνος – Γεωργοπούλου, Ε. (1998). Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού.  Οδηγός για την αναγνώριση και αντιμετώπιση της κακοποίησης και παραμέλησης του παιδιού
-Αρμένη, Ε. (2003). Κακοποίηση. Προστασία των παιδιών από κάθε είδους κακοποίηση   Η βία μέσα στην οικογένεια είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο  Πηγή: www.ich-mhsw.gr
-Bowen, M. (1978). Family therapy in clinical practice. New York: Aronson
-Bowen, M. & Kerr, M. (1988). Family Evaluation
-Bradshaw, J. (2000). Οικογένεια: Συνειδητές επιλογές που θα μεταμορφώσουν την ζωή μας και την ζωή των παιδιών μας  Αθήνα: Δίοπτρα
-Γιωτάκος, Ο., Τσιλιάκου, Μ. & Τσίτσικα, Α. (2011). Κακοποίηση παιδιού και εφήβου  Αθήνα: Πεδίο
-Καφέτσιος, Κ., Μάκα, Ζ., Πρεκατέ, Β. & Χατηρά, Κ. (2006). Σεξουαλική κακοποίηση: Μυστικό; Όχι πια  Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
-Κατάκη, Χ. (1998). Οι τρεις ταυτότητες της Ελληνικής οικογένειας  Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
-Κωστελίδου, Δ. (2001). Σεξουαλική κακοποίηση: Ένοχο μυστικό;   Πηγή: Εφημερίδα Το Βήμα
-Minuchin, S. (1974). Families and family therapy.  Cambridge, MA: Harvard University Press